Alvise Zen – Il medico della peste / Ο γιατρός της πανώλης

«Εξοχότατε, Monsieur d' Audreville, θα σας διηγηθώ για αυτές τις τρομερές μέρες μόνο και μόνο επειδή είμαι πεπεισμένος πως χωρίς μνήμη δεν υπάρχει ιστορία και ότι, όσο πικρή, η αλήθεια είναι κοινή κληρονομιά. Κι επειδή μετά τη φρίκη, τούτη η ιστορία μετατράπηκε σε γιορτή, μάλιστα σε μια απο τις πιο αγαπητές γιορτές για τους Βενετσιάνους, μου είναι λιγότερο δυσάρεστη να τη θυμάμαι. Αλλά ας πάμε στα γεγονότα.

Για αιώνες δεν υπήρξε πιο τρομακτική καταστροφή από την πανούκλα. Η ασθένεια ήρθε από την Ανατολή και επομένως όλοι οι εμπορικοί οδοί, που ήταν η κύρια πηγή πλούτου για τη Βενετία, μετατράπηκαν σε οδούς μετάδοσης. Ήταν το 1630. Μαζί με μπαχαρικά και πολύτιμα υφάσματα, τα πλοία της Γαληνότατης μετέφεραν επίσης τον μαύρο θάνατο.

Αχ! αγαπητέ μου φίλε, τόσοι πόλεμοι και λιμοί δεν εμφάνιζαν ένα τόσο θλιβερό θέαμα. Η Δημοκρατία προετοίμασε αμέσως μια σειρά μέτρων για την καταπολέμηση της επιδημίας: διορίστηκαν εκπρόσωποι για το έλεγχο του καθαρισμού σπιτιών, την απαγόρευση πώλησης επικίνδυνων τροφίμων, το κλείσιμο δημόσιων χώρων, ακόμη και τις εκκλησίες.

Οι κρατούμενοι στρατολογήθηκαν ως "νεκροφόροι". Μόνο εμείς οι γιατροί μπορούσαμε να κινηθούμε ελεύθερα. Οι νοσοκόμες και οι νεκροταφείς έπρεπε να φέρουν διακριτικά σημάδια ορατά ακόμη και από μακριά. Εμείς φορούσαμε ένα μακρύ κλειστό ένδυμα, γάντια, μπότες και καλύπταμε το πρόσωπό μας με γυαλιά και μια μάσκα με μακριά γαμψή μύτη που μας έδινε μια τρομακτική εμφάνιση.

Ανασηκώναμε τις ρόμπες των ασθενών με ένα μακρύ ραβδί και εξετάζαμε τους λοιμοκτονούντες με μακριά νυστέρια σαν καλάμια. Άρρωστοι άνδρες και γυναίκες μεταφέρονταν στο νησί Παλιό Λαζαρέττο. Εκείνοι που είχαν έρθει σ΄επαφή με τα θύματα της πανώλης μεταφέρονταν στο Lazzaretto Nuovo για περισσότερες από είκοσι ημέρες για προληπτικούς λόγους.

Μια αγχόνη είχε ανυψωθεί σε ένα πλοίο για να εκτελεί τους παραβάτες των διατάξεων τροφίμων και υγιεινής. Η πανούκλα μαινόταν πάνω στα βασανισμένα κορμιά που ήταν γεμάτα με «πυώδη σπυριά, φλύκταινες, παραληρήματα» και ανέδυαν μια δυσώδη οσμή. Οι πλούσιοι πέθαναν όπως οι φτωχοί. Θέλετε να μάθετε πόσοι Βενετσιάνοι ταξίδεψαν στον παντοδύναμο? ογδόντα χιλιάδες, σκεφτείτε, σε δεκαεπτά μήνες! δώδεκα χιλιάδες το Νοέμβριο του 1630, σε μια μέρα, στις 9, ήταν πεντακόσια ενενήντα πέντε.

Δεν υπήρχε πλέον κανείς να θάψει τα πτώματα. Βάρκες περνούσαν απο τα κανάλια όπου ακουγόταν η κραυγή, "Όποιος εχει νεκρούς σπίτι τους ρίχνει στη βάρκα". Το χορτάρι μεγάλωνε στους δρόμους. Κανείς δεν περνούσε. Διακεκριμένοι γιατροί του Πανεπιστημίου της Πάδοβας, που ζητούσαμε διαβούλευση, απέρριπταν ακόμη και την ύπαρξη της νόσου. Θεραπευτές και τσαρλατάνοι εφεύρισκαν περιττά αντίδοτα. Ιερείς και μοναχοί έβλεπαν ως θεία οργή την πραγματική αιτία όλης αυτής της φρίκης που είχε σκεπάσει την Βενετία.

Η κατάσταση ήταν πραγματικά τραγική. Τότε, ο δόγης Nicolo Contarini, εκ μέρους της Γερουσίας, έκανε ιερό τάμα να οικοδομήσει μια «λαμπρή και μεγαλοπρεπή» εκκλησία αφιερωμένη στη Madonna della Salute αν η Παναγία απελευθερώσει την πόλη από την φοβερή ασθένεια. Υποσχέθηκε επίσης ότι κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου, ανήμερα της γιορτής στο ιερό ναό θα ακολουθούσε πάνδημη λιτανεία.

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα η πανούκλα εξασθένησε, αλλά το Μάρτιο του 1631 υπήρξε μια αναζωπύρωση. Μόνο το φθινόπωρο εξαλείφθηκε. Ο Κονταρίνι ειχε πεθάνει και ο νέος δόγης, Φραντσέσκο Ερίζο, θέλησε αμέσως να εκπληρώσει το τάμα. Ως εκ τούτου, ανακοινώθηκε ένας διαγωνισμός για την κατασκευή του ναού, αλλά εν τω μεταξύ είχε χτιστεί μια πλούσια διακοσμημένη ξύλινη εκκλησία όπου κυβέρνηση και λαός, αφού διέσχιζαν το Μεγάλο Κανάλι πάνω σε μια πλωτή γέφυρα σκαφών, κατέφθαναν για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους στη Παναγιά. 

Αυτό είναι όλο, κύριε: Σας εμπιστεύομαι αυτή την μαρτυρία για τις επόμενες γενιές»
-Alvise Zen-

(Μετάφραση-Velvet)

 ------------------------

Αυτή η επιστολή γράφτηκε γύρω στο 1632, προς τον Monsieur d'Audreville, από τον Alvise Zen που ηταν γιατρός της πανώλης (medico della peste) στη Βενετια. Ξαναδιαβάζοντας αυτό το γράμμα, βρίσκουμε πολλές ομοιότητες με την σημερινή δική μας περίοδο, ακόμη κι αν ο κοροναϊός δεν είναι όπως η πανούκλα.

Η πανούκλα εκτός απο εκείνη που είχε προηγηθεί το 1575, ξαναχτύπησε την Βενετία το 1630, αποδεκατίζοντας τους κατοίκους της. Στις δύο περιόδους πανούκλας, αυτή του 1575-1577 και εκείνη του 1630-1631, ο  πληθυσμός της Βενετίας, από 150.000 περίπου, μειώθηκε περισσότερο από το ένα τρίτο. 

Η "μάσκα του γιατρού" αναβιώνει κάθε χρόνο στο Καρναβάλι της Βενετίας, συγχωνεύοντας τη σκιά του θανάτου με τη διονυσιακή χαρά της γιορτής που προηγείται της Σαρακοστής σε ενα συνδυασμό που θυμίζει τον Έρωτα και Θάνατο. Είναι ένας τρόπος να χλευάσουμε την τελευταία πράξη της ζωής μας, να εξορκίσουμε το θάνατο χωρίς να ξεχνάμε το τραγικό παρελθόν.

Για τον εορτασμό του τέλους των δύο επιδημιών, γιορτάζονται ακόμα και σήμερα La Festa del Redentore (Η γιορτή του Λυτρωτή) την τρίτη Κυριακή του Ιουλίου στην ομώνυμη εκκλησία Del Redentore που χτίστηκε μετά την πανούκλα του 1575. Και την Festa della Salute (Γιορτή της Υγείας) που γιορτάζεται στις 21 Νοεμβρίου στην Santa Maria della Salute που χτίσθηκε μετά την πανούκλα το 1630.